Anna Sørensen

Otto Frello

„Interesuje mnie publiczność – inni malarze koncentrują się na tym, co sami czują. Ja tego nie robię. Mnie zajmuje, jak sprawić, żeby ludzie przyszli, spojrzeli, a najlepiej, żeby wrócili także następnego dnia.”

Moje pierwsze spotkanie z dziełami Otto Frello miało miejsce kilkanaście lat temu w Varde¹. Miasto położone w południowo-zachodniej Jutlandii, gdzie centralny punkt miasta stanowi romański kościół św. Jakuba z XII wieku. Nie to jednak przyciąga zwiedzających do tego miasteczka, ale Muzeum Frello, poświęcone jego twórczości.

Muzeum jest częścią Varde Museum, instytucji kulturalnej, która łączy kilka miejscowych muzeów i prezentuje historię oraz kulturę regionu. Muzeum Frello jest główną atrakcją tego miasteczka. Przyciąga miłośników fantastycznej sztuki zarówno mieszkańców, jak i turystów z zagranicy.

W Museum Frello można podziwiać imponujące obrazy, które Frello stworzył, pełne detali, zaskakujących elementów i surrealistycznych motywów. Jego prace często ukazują sceny z pogranicza snu i rzeczywistości, gdzie realistyczne elementy przeplatają się z fantastycznymi detalami i absurdalnymi sytuacjami. Każdy obraz to mały zamknięty świat, pełen drobnych szczegółów, które zapraszają widza do odkrywania i interpretowania na wiele sposobów. Chciałabym podkreślić, że Otto Frello² nie mieszkał w Varde. Urodził się w 1924 w miasteczku Outurup w Danii, a większą część swojego życia spędził w Kopenhadze, gdzie rozwijał swoją karierę jako malarz i ilustrator. Był duńskim malarzem, który stworzył około 80 obrazów od lat 70. Jego dzieła charakteryzują się niezwykłą wyobraźnią i eksperymentami z ramami oraz perspektywą. Frello wykorzystywał interakcję z widzem. Włączał go w narrację obrazu. Był znany z dążenia do przekraczania granic sztuki, tworząc m.in. obrazy 3D i eksperymentując z czwartym wymiarem – czasem. Przez lata pozostawał outsiderem w duńskiej sztuce, zyskał popularność dzięki unikalnemu podejściu.

Varde stało się miejscem związanym z jego twórczością, Miasto postanowiło uczcić jego dorobek poprzez stworzenie Museum Frello. Muzeum to prezentuje jego prace i jest poświęcone jego artystycznemu dziedzictwu. W Varde można także znaleźć kilka murali i sztuk publicznych inspirowanych jego stylem, co podkreśla więź miasta z tym artystą.

Otto Frello spędził wiele lat swojego życia, rozwijając styl malarski, który był szczegółowy i tajemniczy zarazem. Właśnie to muzeum pozwala przybliżyć widzom jego artystyczny dorobek i zobaczyć, jak artysta balansował na granicy między rzeczywistością, snem a wyobraźnią. Frello posługiwał się tradycyjnymi technikami malarskimi, które przypominają klasycznych mistrzów europejskich, takich jak Hieronymus Bosch czy Pieter Bruegel.

Cytat, który przytoczyłam tutaj na samym początku odzwierciedla jego wyjątkowe podejście do sztuki. Nie chodziło mu tylko o własne emocje, lecz o przyciągnięcie i zaangażowanie widza w dialog z jego dziełami. Frello pragnął, aby jego obrazy zapraszały do ponownej refleksji i odkrywania nowych szczegółów.

Sztuka Frello odzwierciedla pragnienia przekraczania granic realizmu, wprowadzając widzów w fantastyczny świat pełen detali. Choć sam przez długi czas pozostawał na uboczu duńskiej sceny artystycznej, jego unikalne podejście zyskało popularność i uznanie. Malarz dążył do tego, aby jego obrazy nie tylko opowiadały historie, ale i zapraszały widza do powrotu i odkrywania ukrytych znaczeń. Poświęcił się także eksperymentom z wymiarem czasu, próbując uchwycić go w swoich dziełach.

Ten cytat, który tak często jest przytaczany, gdy mówimy o Otto Frello, oddaje jego filozoficzne podejście do sztuki jako artysty. To widz staje w centrum doświadczenia, a nie artysta. Odbiorca analizuje dzieło, wyraża własne emocje, powraca i odkrywa na nowo. Otto Frello wciąga widza w wyimaginowany świat, wypełniony fantastycznymi, postaciami, architekturą, maszynami.

Jeden z jego najbardziej znanych obrazów, „Skrzynia marzeń” (Drømmeskabet), to kompozycja pełna symboliki, która łączy elementy fantastyczne z realistycznymi detalami. Obraz ten przedstawia wyimaginowany świat, w którym pojawiają się dziwne maszyny, tajemnicze postacie i potężne, surrealistyczne krajobrazy. Frello balansuje na granicy między rzeczywistością a wyobraźnią. Zachęca widza do refleksji nad naturą marzeniem i snami. W obrazie tym znajdziemy elementy surrealistyczne i oniryczne.

Kolejne motywy, które znajdziemy w jego dziełach to niezwykła architektura z detalami, postaciami, które tą architekturę wypełniają, splatają się z nią, tworząc jeden organ. Często Kopenhaga, miasto, które inspirowało malarza, odkrywana jest na nowo. Miasto snów, marzeń, wyciągnięte z baśni Jana Christiana Andersena.

Jednym z moich ulubionych dzieł o tej tematyce jest „Kopenhaga” (Københavnerbillede) 1983-89 119x 184 cm. (reprodukcja na https://www.wikiart.org/en/otto-frello/all-works)

Widzimy tu na pierwszym miejscu jedną z głównych ulic starej Kopenhagi Strøget i Amagertorv a w tle Kościół św. Mikołaja³.

Budynki oddane z dokładnością i realizmem. Jednak nie tylko to przyciąga uwagę, lecz i postacie, mieszkańcy Kopenhagi. Każda z nich jest inna. Kobieta sprzedająca warzywa, starucha karcąca młodego chłopca. Co ciekawe widzimy tu postacie współczesne, ale i też z minionych epok, co podpowiada nam ich ubiór. Czas tu się zatrzymał. Miasto żyje, teraźniejszość przeplata się z przeszłością. Pojęcie czasu i podział czasu tu nie istnieje. Różne wymiary czasowe nakładają się na siebie, ale tworzą jedność.

Kolejnym dziełem inspirowanym Kopenhagą jest „Kongens Nytorv” 1995-96. 100x180cm. Kongens Nytorv (dosłownie: Królewski Nowy Targ). (reprodukcja na https://www.wikiart.org/en/otto-frello/all-works) Plac w Kopenhadze, położony w centrum miasta, między ulicą Strøget a Nyhavn. Na placu znajduje się stacja kopenhaskiego metra. Jest największym placem w mieście i miejcem turystycznym. Kongens Nytorv⁴ powstał w II połowie XVII w. podczas panowania króla Chrystiana V. Było to dawne wysypisko i miejsce przeładunku towarów z niedalekiego portu Nyhavn. Plac otwarto w 1688 roku, łącznie z usytuowanym na środku pozłacanym pomnikiem króla Chrystiana V, pierwszym pomnikiem konnym w Skandynawii. W 1946 roku statuę zastąpiono inną, odlaną z brązu. Plac przebudowano w 1749 roku na polecenie króla od tej pory, aż do 1908 roku, był placem ceremonii dla królewskiego wojska Fryderyka V. Wtedy też ostatecznie ukształtowano go w formie, która przetrwała do XXI wieku.

W obrazie Otto Frella nie znajdziemy budynków przypominających te, które znajdują się przy placu. Wyciągnięte są one wprost z fabryki Kopenhaskiej Porcelany. Delikatne, koronkowe z charakterystycznymi wzorami kwiatowymi. Przypominają porcelanowe imbryki, wazy. Artysta ponownie zabiera widza w inny wymiar, bawi się z nim i zaprasza do zabawy, formą, wyobraźnią. Miejsce, które istnieje w rzeczywistości staje się surrealistyczną wizją artysty.

W kolejnym dziele „Mała syrenka” (Den Lille Havfrue) 1996 (reprodukcja na https://www.wikiart.org/en/otto-frello/all-works). Otto Frello zabiera nas w baśnie Jana Christiana Andersena. Na pierwszym planie widzimy małą syrenkę, obserwującą Kopenhagę. Siedzi przyczajona w kanale. Tutaj też odnajdziemy znane budynki kopenhaskie jak: Giełdę z charakterystyczną spiralną wieżą, monumentalny parlament i po prawej stronie kościół Holmens. Budynki przedstawione są z żabiej perspektywy. Widz widzi to co syrenka, obiekty zniekształcone tak jakby się je oglądało przez pryzmat wody. Ku naszemu zaskoczeniu sama postać syrenki nie jest pięknością. Przypomina bardziej rybę z wodorostami na głowie niż młodą kobietę.

Nie tylko Kopenhaga była inspiracją dla Otto Frello. W swojej twórczości poruszał takie tematy, jak natura, ciało, maszyna. Motyw połączenia człowieka z naturą i maszynami tworzy cykl obrazów surrealistycznych, w których człowiek i zwierzęta stają się częścią ekosystemu, śmierci i odrodzenia.

W obrazie „Stare drzewo” (Det gamle træ) 1990 znajdziemy wiele ukrytych symboli (reprodukcja na https://carombk.weebly.com/otto-frello.html). Frello wprowadza widza w baśniowy, magiczny nastrój. W centrum obrazu widzimy stare drzewo, struktura jego oddana jest bardzo realistycznie. Gałęzie, pęknięcia są tu wymodelowane z niezwykłą dokładnością. Drzewo symbolizuje starość, czas, przemijanie. Stanowi jednak też centrum życia, odrodzenia. Jeśli bliżej się przyjrzymy zobaczymy w dziuplach i pęknięciach tego drzewa małe istoty, które znalazły tu swoje schronienie. Na wpół umarłe drzewo staje się centrum życia. Daje poczucie bezpieczeństwa. Staje się światem samym w sobie. Ciekawy też tu jest korowód ludzi, który zmierza w kierunku drzewa.

W ludowych podaniach drzewa pełniły rolę mistycznych strażników lub schronień dla duchów natury i magicznych stworzeń. Ludzie oddawali drzewom cześć. Powstawały święte gaje, gdzie ludzie składali duchom ofiary.

W mitologii nordyckiej, do której Otto Frello często się odwołuje Drzewo Życia, znane jako Yggdrasil⁵, pełni rolę łącznika między dziewięcioma światami. Zamieszkują tam różne istoty, takie jak bogowie, ludzie czy olbrzymy. Yggdrasil jest przedstawiane jako ogromne, święte drzewo, którego korzenie i gałęzie rozciągają się do wszystkich światów. Stanowi ono centrum wszechświata. Drzewo to również jest źródłem mądrości i wiedzy, ale tylko dla tych którzy są gotowi poszukiwać głębszego zrozumienia istnienia. Czy postacie, które tu widzimy na obrazie podążają do drzewa by posiąść mądrość? Tego nie wiemy. Zaproszeni jesteśmy przez artystę do innego świata. Zachęca nas do refleksji nad naturą, życiem i miejscem człowieka we wszechświecie.

Do refleksji nad światem przyrody zaprasza nas dzieło „Ściółka leśna” (Skovbunden), 1986 (reprodukcja na https://carombk.weebly.com/otto-frello.html). Obraz przedstawia bogactwo życia na dnie lasu, czyli tytułowej ściółce leśnej, w której artysta pokazuje złożony mikroświat pełen drobnych, fascynujących szczegółów. Frello pokazuje ściółkę leśną w niezwykle realistyczny sposób, odtwarzając detale mchu, liści, małych roślin i żyjących tam owadów. Widzimy też grzyby i kamienie. Jednak to, co jest w obrazie najważniejsze, to jego surrealistyczne elementy. Na obrazie można dostrzec fantastyczne detale, jak ukryte maleńkie postacie, baśniowe stworzenia, czy magiczne obiekty, które wydają się być częścią leśnej rzeczywistości.

„Ostatni człowiek” (reprodukcja na https://carombk.weebly.com/otto-frello.html) to jeden z najbardziej refleksyjnych i symbolicznych obrazów Otto Frello, który łączy realistyczne przedstawienie świata, a zarazem apokaliptyczną wizję. Dzieło to porusza tematykę samotności, kruchości ludzkiego życia oraz wpływu cywilizacji na naturę. Obraz porusza wątki egzystencjalne, odnosząc się do przyszłości człowieka i świata. Przedstawia wizję świata, z którego ludzkość odeszła lub pozostał na nim ostatni człowiek. Na obrazie można zobaczyć samotną postać stojącą w opustoszałym krajobrazie. Postać ta wychodzi spoza ram obrazu. Co nadaje głębsze znaczenie. Postać opuszcza ruiny miasta. W tle porzucone są budynki lub rozległa, pustynna przestrzeń. Oto samotny człowiek porzuca dotychczasowe miejsce zamieszkania. Gdzie idzie, ucieka? Może został zmuszony do szukania nowego domu.

Artysta skłania widza do refleksji nad przyszłością ludzkości i konsekwencjami, jakie niosą nasze działania. Można interpretować ten obraz jako ostrzeżenie przed nadmiernym wyzyskiwaniem natury, katastrofami ekologicznymi. Pusty, opustoszały krajobraz symbolizuje świat po wielkim kataklizmie, w którym człowiek pozostaje sam. Obraz ten jak wiele innych dzieł Otto pozostawia nam otwartą interpretację. Zaprasza nas do zastanowienia, kim jesteśmy i jaki mamy wpływ na to, co nas otacza. Dzieła przyciągają nas swoją formą, detalami, wspaniałym warsztatem i techniką wykonania. Zaskakują nas tajemniczością, fantazją i surrealizmem z pogranicza snu i rzeczywistości. Patrzymy na te obrazy i wracamy następnego dnia. Na pewno nie można przejść obojętnie obok dzieł Frello. Można by tu pisać jeszcze wiele o samym artyście i wymienić wiele jego dzieł. Wybrałam tych sześć, które najbardziej utkwiły mi w pamięci podczas wizyty w muzeum w Varde. Poruszyły i zmusiły do refleksji. Kiedy powracam do tych dzieł oraz przeglądam inne, odkrywam nowe detale. Obrazy te mają pełnię głębi są odzwierciedleniem samego artysty, którego miałam okazję spotkać podczas targów książki. Odbywały się one w budynku Forum w Kopenhadze. Otto Frello człowiek tajemniczy, skromny i pełen pokory, przemyśleń nad otaczającym nas światem. Filozof, outsider, nie związany z żadną znaną grupą artystyczną. Podążający za swoimi ideami. Artysta, który wypracował swój własny niepowtarzalny styl.

PRZYPISY:

 

Źródła:

https://lex.dk/Varde

https://en.wikipedia.org/wiki/Otto_Frello#Personal_life

https://snl.no/København

https://carombk.weebly.com/otto-frello.html

https://www.wikiart.org/en/otto-frello/all-works

John Lindow, Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs, 2002

 

Warszawa, 2024

Autorem eseju jest Anna Sørensen,
wszelkie prawa zastrzeżone

 

 

 

Anna Sørensen urodzona 21.11.1978 w Warszawie z wykształcenia plastyk i historyk sztuki. Absolwentka Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Przez wiele lat związana z Duńskim Związkiem Historyków Sztuki.